De afgelopen jaren is er steeds meer vraag naar kokos; vooral naar kokosolie, als vervanger van palmolie. Velen gaan ervan uit dat alle producten die van kokos gemaakt worden – zoals kokosmelk, kokosmeel, maar ook kokosmatten – duurzaam en vegan zijn, omdat kokosnoten plantaardig zijn. Dat is echter niet zo makkelijk te zeggen. We zochten voor je uit hoe het precies zit met de duurzaamheid van kokos.
De impact van kokos op het milieu
Kokosnoten groeien aan kokospalmen in (sub)tropische gebieden. De grootste productielanden van kokosnoten en kokosolie zijn Indonesië, de Filipijnen en India. Kokos is een duurzaam, natuurlijk product zou je denken, dat je met je groene hart graag gebruikt om te koken of je lichaam te verzorgen. Volgens het Voedingscentrum is de kokosproductie echter niet goed voor het milieu: het heeft een middel- tot hoge klimaatbelasting. Dit komt vooral door het gebruik van kunstmest en bestrijdingsmiddelen tegen insectenplagen en door het kappen van bossen voor kokospalmplantages. Hierdoor worden onder andere de biodiversiteit én het leefgebied van verschillende bedreigde diersoorten verkleind. Uit onderzoek, gepubliceerd in wetenschapstijdschrift Current Biology, blijkt dat het winnen van een miljoen liter kokosolie gemiddeld meer dan achttien bedreigde diersoorten in de problemen brengt; bij palmolie is dit ‘slechts’ vier. Dit komt vooral omdat de kokosnootteelt vaak op tropische eilanden gebeurt, waar dieren leven die alleen op dat eiland voorkomen. Volgens het IMVO-convenant Kokos uit 2022 groeit het kokosareaal echter nauwelijks meer en vindt er weinig ‘nieuwe’ ontbossing plaats. Wel is de bodem- en grondwatervervuiling door het gebruik van kunstmest en pesticiden nog actueel.
Lage opbrengst kokospalmen
Ook wat betreft de benodigde ruimte is kokos geen duurzaam alternatief. Voor de productie van kokos is veel meer grond nodig dan voor de productie van palmolie. De opbrengst per hectare van kokospalmen is namelijk lager dan die van oliepalmen. Daarnaast zijn voor palmolie minder bestrijdingsmiddelen en kunstmest nodig dan voor kokosolie, aldus Milieu Centraal. Een ander probleem met kokosteelt is dat de palmen na een bepaalde tijd steeds minder kokosnoten produceren, waardoor nieuwe kokospalmen nodig zijn om aan de vraag te voldoen. Ook wordt veel water gebruikt bij de productie van kokos. Het vervangen van palmolie door kokosolie is dus niet beter voor het milieu, in tegenstelling zelfs.
Arbeidsomstandigheden in de kokosproductie
Inzet van apen
Je zult het vast weleens gehoord hebben: voor het oogsten van kokosnoten worden apen gebruikt, vanwege de metershoge bomen waarin de kokosnoten groeien. Ondanks ontkenningen uit de industrie, heeft onder andere het tv-programma Keuringsdienst van Waarde na grondig onderzoek geconcludeerd dat apenarbeid in de kokosindustrie wel degelijk nog bestaat. De Nederlandse Vereniging voor Veganisme onderzocht dat er in 3 van de 86 landen die kokos produceren apen worden gebruikt: in Thailand, Maleisië en kleine delen van Indonesië. Het gaat om 4% van de wereldwijde kokosproductie. De apen maken lange werkdagen en worden – als ze niet werken – opgesloten in kleine metalen kooitjes. Het is voor een fabrikant – en dus ook voor ons als consument – onmogelijk te achterhalen of een kokosnoot geplukt is door een aap of een mens. Wel kun je erop letten om geen kokosproducten uit Thailand of Maleisië te kopen, om de kans te verkleinen dat het kokos is dat geproduceerd is met behulp van apen. Verder kun je met je duurzame, cruelty-free ambities niet veel meer doen bij het kopen van kokos.
Uitbuiting van werknemers
Uit het IMVO-convenant komt naar voren dat bij de teelt, oogst en eerste verwerking van kokosnoten ongezonde en onveilige arbeidsomstandigheden voorkomen. Ook vindt kinderarbeid plaats en hebben de meeste kleine producenten, pachters en de werkers die door hen worden ingehuurd een zeer laag inkomen. Mede om dit te verhelpen, heeft in 2019 een aantal bedrijven de Sustainable Coconut and Coconut Oil Roundtable opgezet. Dit initiatief is inmiddels verdergegaan als The Sustainable Coconut Partnership. De organisatie heeft de missie toe te werken naar een verantwoordelijke en veerkrachtige kokosnootsector, die positieve impact heeft op de leefomstandigheden van producenten, het klimaat en het milieu. Ze werkt aan een duurzaamheidsstandaard voor kokos: de Sustainable Coconut Charter.
Kokosolie gezond of juist ongezond?
Niet alleen over duurzaamheid, ook over de gezondheidsaspecten van kokosolie of kokosvet is veel te doen. Sommige mensen zweren erbij en vinden kokosolie een gezonde keuze, anderen menen dat het juist ongezond is. Hoe zit het precies? Wat is nou waar? We hebben het opgezocht en het antwoord is niet zo zwart-wit (as always). Het klopt dat kokosvet veel verzadigde vetten bevat en dat is niet zo gezond. Verzadigd vet laat cholesterol stijgen en cholesterol is een risicofactor voor hart- en vaatziekten. Alleen of kokosvet tot hart- en vaatziekten leidt, kun je niet zomaar zeggen. Dit zegt Ingeborg Brouwer, Hoogleraar Voeding voor Gezond Leven aan de Vrije Universiteit Amsterdam in het Algemeen Dagblad. Zij is gespecialiseerd in vetzuren. ‘Als je kokosvet vergelijkt met roomboter, dan is kokosvet beter. Maar vergelijk je het met zonnebloemolie of rijstolie, dan zijn die gezonder’, aldus de wetenschapper. Kokosvet is alleen zorgelijk als het om grote hoeveelheden gaat, is haar conclusie. Maak je regelmatig een (vegan) Thaise curry met kokosmelk (waar dus ook kokosvet in zit), dan moet je je vooral geen zorgen maken en er lekker van genieten. Maar voor kookolie zijn er betere opties. Wil je van de hoed en de rand weten? Bekijk het hele artikel hier.
Een duurzame keuze in kokos maken
Er zitten helaas dus nog veel haken en ogen aan de productie van kokos. Duurzame kokos staat nog in de kinderschoenen in vergelijking met grondstoffen als palmolie en soja. Er is momenteel nog weinig gecertificeerde kokos te koop. Toch kun je iets doen om zo duurzaam mogelijke kokos te kopen. Zo kun je op de keurmerken Fairtrade, Biologisch en Rainforest Alliance letten. Daarnaast kun je – om apenarbeid zoveel mogelijk uit te sluiten – het beste kokos uit Thailand en Maleisië vermijden. En hopelijk werpt over een aantal jaar The Sustainable Coconut Partnership zijn vruchten af, zodat jij precies weet welke kokos het meest duurzaam is!
Meer duurzame tips van thegreenlist.nl
- Meer weten over palmolie? Je leest het in dit artikel.
- Wat is de duurzaamste olie voor koken en bakken? We zochten het voor je uit.
- Hoe duurzaam is een avocado op je bord? Ook dit hebben we voor je uitgezocht.
Bronnen: Het Voedingscentrum over de duurzaamheidsaspecten van kokos en kokosvet, One Green Planet over de herkomst van kokos en de impact op het milieu, Artikel in Current Biology over kokosnootolie en de bewuste consument, Palmolie voor kokosolie verruilen: is dat wel zo’n goed idee?, Factsheet over de risicogrondstof kokos door IMVO, Nederlandse Vereniging voor Veganisme over kokos. Photo credtis: hoofdbeeld: Jametlene Reskp (Unsplash), kokosproducten: Tijana Drndarski (Unsplash), kokosplantage: Madhushree Narayan (Unsplash), curry en kokosmelk: thegreenlist.nl.
