Waarschijnlijk sta je er elke dag mee in je hand als je achter de pannen staat: een fles olie om mee te bakken en te braden. We komen regelmatig artikelen tegen over plantaardige olie en meestal zijn die berichten niet erg positief. Oef, de productie van plantaardige olie is ontzettend belastend voor de planeet. Bestaat er zoiets als duurzame kookolie? En als het niet helemaal bestaat, wat is dan van alle opties dan nog de beste olie om mee te kokkerelen?
Het verbouwen van plantaardige olie
Er zijn heel veel verschillende oliën om mee te koken en te bakken. In de supermarkt staat het rek vol met olijfolie, zonnebloemolie, arachideolie, koolzaad- en raadzaadolie, en sojaolie. Maar welke olie is de beste duurzame keuze? Als men het over de (negatieve) impact van olie heeft, dan bedoelt men vooral het verbouwen van de vruchten zoals olijven, kokosnoten, soja, koolzaad, raapzaad, lijnzaad en zonnebloempitten. Dat verbouwen gaat dus over landbouw; over het zaaien, bemesten, maaien, ploegen en behandelen met pesticiden. Dit allemaal zorgt voor CO2-uitstoot en heeft invloed op de natuur en de biodiversiteit. Bovendien zijn er schadelijke neveneffecten van landbouw door boskap, bodemerosie, en waterschaarste. Naast verbouwen van het voedsel, heeft ook verwerken, vervoeren en verpakken invloed. Voor de meeste producten, inclusief kookolie, is de CO2-uitstoot van verwerking, vervoer en verpakking veel kleiner dan de uitstoot van het verbouwen.
De teelt van olie-gewassen
Het verbouwen van gewassen voor olie voor menselijke consumptie is sinds 1961 vertienvoudigd. Er is zelfs zoveel land nodig voor het maken van olie, dat tegenwoordig bijna 30% van alle beschikbare landbouwgrond wereldwijd gebruikt wordt voor het verbouwen van gewassen voor oliën. Dat betekent dat er meer land gebruikt wordt voor het verbouwen van oliën voor menselijke consumptie, dan voor alle fruit, groenten, peulvruchten, noten, wortel- en knolgewassen samen. De meest verbouwde olie wereldwijd is palmolie (36%). Palmolie wordt in de supermarkt niet verkocht als kookolie, maar wordt verwerkt in allerlei kant-en-klare producten, van pindakaas tot wasmiddel. Omdat we palmolie niet als kookolie gebruiken, laten we deze verder buiten deze vergelijking. Wil je meer over palmolie weten? We hebben hier een apart artikel aan gewijd.
Welke oliën moet je vermijden?
Er zijn olien die je beter spaarzaam kunt gebruiken als je let op duurzaamheid. Dat geldt voor kokosolie, avocado-olie, rijstolie, sesamolie en lijnzaadolie. Deze producten hebben een lage opbrengst per hectare en belasten het milieu meer dan andere oliesoorten. Oef, maar welke olie kan ik dan wel gebruiken om mijn vleesvervanger in de bakken, of door mijn salade te doen? Maak je geen zorgen, er zijn genoeg duurzamere alternatieven.
Wat is een duurzame olie om te koken en bakken?
Allereerst een geruststelling; we gebruiken per dag erg weinig van kookolie. Een gemiddelde eter zal hooguit een of twee eetlepels kookolie per dag gebruiken bij het koken, bakken en bereiden van eten. Dus het belangrijke verschil wat je kunt maken is door zuinig te zijn in gebruik. Ook al hebben we gezonde onverzadigde vetzuren nodig bij een gezond eetpatroon. We krijgen eerder te veel binnen dan te weinig. Zowel voor je gezondheid als voor een duurzame keuze gematigd gebruik het beste.
Biologisch en fairtrade olie
Bij je aankoop kiezen voor een biologisch en fairtrade product, zorgt voor minder milieu- en sociale schade. Welke olie je ook kiest, je maakt sowieso een groot verschil als je voor een product met een biologisch of fairtrade keurmerk kiest. Daarnaast is het een goede zet als je kiest voor een kookolie die verbouwd en geperst wordt in Europa, door een kleinere transportafstand en de vaak relatief betere omstandigheden.
Wat is de beste olie om mee te koken? Op duurzaam vlak dan.
Koolzaad- en raapzaadolie
Koolzaad- en raapzaadolie zijn de duurzaamste keuze, als het gaat om kookolie. Koolzaad en raapzaad zijn twee heel verschillende planten. Maar qua smaak, gebruik en teelt zijn er heel veel overeenkomsten. De koolzaad- en raapzaadolie die in Nederland verkocht en gebruikt wordt, komt meestal uit (Oost)Europa en Australië. Maar ook in Nederland zelf wordt tegenwoordig weer kool- en raapzaad verbouwd. Het gewas vraagt niet veel van de grond, heeft een hoge opbrengst per hectare en wordt geteeld in landen waar waterschaarste geen probleem is. Het voordeel van koolzaadolie is bovendien dat het een hoog rookpunt heeft, wat het een perfecte olie maakt voor bakken en braden.
Slaolie of sojaolie
Na koolzaadolie komst slaolie ook goed uit de bus. Slaolie is een samengesteld product, wat vaak voor een groot deel uit sojaolie bestaat. Soja heeft een relatief hoge opbrengst per hectare. En de olie is bijproduct wat overblijft als de sojaboon voor andere doeleinden is gebruikt. Het gewas heeft ook weinig kunstmest nodig om te groeien. Voor de teelt is wel veel water nodig.
Arachideolie
Arachideolie is ook geen verkeerde keuze. Deze duurzame olie heeft na slaolie de kleinste klimaatimpact. Arachideolie wordt gewonnen uit pinda’s. De teelt van pinda’s heeft een relatief hoge opbrengst per hectare. Ook is voor de teelt van pinda’s relatief weinig water nodig. Daarnaast zijn peulvruchtstruiken stikstofbinders; waardoor pindastruiken de grond verrijken in plaats van verarmen.
Zonnebloemolie
Zonnebloemolie staat op plek vier in deze lijst van duurzame kookolie. Zonnebloemolie heeft van alle kookoliën de hoogste opbrengst per hectare. Maar deze olie heeft wel weer een hogere CO2-uitstoot dan slaolie door de manier van verbouwen. Het telen van zonnebloemen voor olie heeft weinig water nodig, en de teelt gebeurt niet in landen met waterschaarste. De meeste zonnebloemolie die we in Nederland gebruiken, is afkomstig uit Europa. Er zijn geen sociale problemen gemeld bij de teelt en productie. Zonnebloemolie is een relatief duurzame kookolie.
Avocado-olie van geredde avocado’s
Olie van avocado’s zouden niet per se een duurzame keuze zijn, ware het niet dat het Nederlandse bedrijf Soilmates afgedankte avocado’s redt bij importeurs. De productie van avocado’s is behoorlijk belastend voo de planeet (check dit artikel als je meer wilt weten). En met weinig opbrengst per hectare is het geen olie om te tippen in een duurzaam lijstje. Maar bij de olie van Soilmates zit dat dus anders, omdat zij olie maken van avocado’s die eigenlijk weggegooid zouden worden. En dat is goed nieuws, want met een hoog rookpunt, veel onverzadigde vetten en omega-vetzuren is het een hele fijne optie om mee te koken. Een journalist van Trouw heeft samen met wetenschappers Soilmates ontrafeld en trekt positieve conclusies over de duurzame eigenschappen van deze olie.
Olijfolie
Olijfolie sluit dit lijstje met duurzame kookolie af. Het is de minst duurzame keuze. Olijventeelt en de productie van olijfolie hebben te maken met milieuproblemen. Bodemerosie en ook verlies van biodiversiteit door mechanische oogst en gebruik van pesticiden zijn een probleem voor de natuur. Ook gebruikt de teelt van olijven enorme hoeveelheden water in landen waar water vaak schaars is. Toch is de CO2-impact van olijfolie relatief beperkt. Van de hier genoemde betere keuzes is olijfolie het minst duurzaam.
Koken zonder olie
Het is misschien niet het eerste waar je aan denkt, maar koken zonder olie is heel goed mogelijk. Roerbakken zou ook prima kunnen in water. En olie heb je ook niet nodig om te bakken, zo lees ik bij vegan diëtist Lobke Faasen. Zelf voor je salade zijn er alternatieven.
Dé duurzame olie voor koken en bakken bestaat niet
Eigenlijk is er over alle oliën waar we mee koken en bakken, wel een kanttekening te plaatsen over duurzaamheid. De milieuschade bestaat uit de hoeveelheid landgebruik, waterschaarste, verlies aan biodiversiteit en gebruik van pesticiden. Zuinig zijn in gebruik is de duurzaamste keuze. Nederlandse koolkzaad- of raapzaadolie komt als beste uit te bus, gevolgd door slaolie, arachideolie en zonnebloemolie. Olijfolie doet het het slechtste wanneer het gaat om duurzaamheid.
Meer duurzame kooptips van thegreenlist.nl
- Houd je van koffie? Ook je bakkie pleur kun je duurzamer drinken.
- Ben je een wijnliefhebber? De milieu-impact van wijn moet je ook niet onderschatten. Maar er is goed nieuws: van wijn kun je duurzamer genieten.
- Houd je van planten en tuinieren? Ook met potgrond is één en ander loos.
- Bloemen houden van mensen en toch gaat er achter ons geliefde ruikertje een enorme impact schuil. Lees wat er mis is met bloemen en hoe je duurzamer van bloemen kunt genieten.
Photo credits: RODNAE (Pexels) (hoofdbeeld), Daria Obymaha (Pexels), Cottonbro (Pexels), Mascha Bongenaar.
