Palmolie is een lastig dossier. Er zijn mensen (en bedrijven) die palmolie uit hun leven proberen te bannen, maar er is ook een stroming die zegt: ‘een leven zonder palmolie, dat zou pas onduurzaam zijn’. Wat is waar? Samen met Marieke Leegwater, palmolie-expert bij het goede doel Solidaridad, duiken we in de wereld van palmolie. Wist jij dit al over palmolie?
Waarom palmolie overal om ons heen is
Pizza, margarine, koekjes, chips, soep, pindakaas, schoonmaak- en verzorgingsproducten… Zodra je in de supermarkt loopt, kom je veel producten tegen met palmolie als ingrediënt. Palmolie is wereldwijd de meest gebruikte plantaardige olie. Maar wat is het eigenlijk? Palmolie komt uit de pulp van de oranjerode vrucht van de oliepalm en wordt voornamelijk verbouwd in Aziatische landen als Maleisië en Indonesië, maar ook in Afrika en Centraal en Zuid Amerika wordt deze vrucht verbouwd. Fabrikanten gebruiken het omdat het structuur geeft aan allerlei producten en het is goedkoop. Want met een grote opbrengst per hectare land kan het makkelijk en snel verbouwd worden. Dat maakt het in potentie een duurzaam product.
Ook dit doet palmolie
In Indonesië zijn rijst- en maïsboeren die overstappen naar palmolieteelt. Palmolie kun je om de twee weken oogsten, het is dus ongelooflijk efficiënt. Dat betekent dat palmolie arme boeren om de twee weken een inkomen geeft. Met als gevolg dat gezinnen binnen één generatie uit de armoede kunnen komen. Ze hebben geen honger meer, kunnen hun kinderen naar school sturen en een stenen huis laten bouwen. Palmolie doet dus ook iets positiefs en draagt dus ook bij aan een gelijkere wereld.
Bron: Solidaridad
De schaduwzijde van palmolie
Maar palmolie heeft ook een schaduwzijde. Palmolie is big business. Er worden oerwouden gekapt om plaats te maken voor palmolieplantages. We kennen allemaal de treurige filmpjes wel van orang-oetans die hun thuis verliezen. Naast ontbossing en verlies van biodiversiteit, kan de productie van palmolie ook gepaard gaan met intensieve landbouw met veel waterverbruik, pesticiden en uitputting van de grond als gevolg. En of dat niet alles is, is de sector ook niet altijd vrij van arbeidsuitbuiting. Er zijn helaas nog steeds palmolieproducenten die hun medewerkers in slechte omstandigheden en tegen een laag loon laten werken. ‘Dat moet stoppen’, zeggen veel mensen terecht. Maar is stoppen met palmolie dan de meest logische en duurzame optie? En zijn alternatieven, andere oliën en grondstoffen, dan zoveel beter?
Palmolie: het zit niet zo zwart-wit
‘Stoppen met palmolie is een begrijpelijke reactie, maar niet de oplossing,’ stelt palmolie-expert Marieke Leegwater. Als palmolie uit een product wordt gehaald, dan wordt het vaak vervangen voor een alternatief. ‘Voor die alternatieven zoals soja-, zonnebloem-, kokosolie of sheaboter zijn vaak veel meer landbouwgrond nodig (soms wel vijf tot tien keer zoveel land). Door de hoge opbrengst per hectare van palmolie heb je minder land nodig dan voor alternatieven, wat betekent dat het juist mogelijk is om de biodiversiteit te behouden omdat er minder land nodig is voor olieproductie voor mensen. En er dus meer land overblijft om biodiversiteit te laten floreren. Om dat mogelijk te maken, is het belangrijk dat zowel lokale overheden als westerse landen zich hiervoor in gaan zetten: wij zijn met ons consumptiegedrag een belangrijke afnemer van de palmolie.’
Greenwashing in de voedingsindustrie
Hoe zit het dan met al die hippe duurzame merken die mij een goed gevoel moeten geven vanwege het feit dat ze palmolievrij zijn? Marieke: ‘Als je deze producten lekker en fijn vindt, dan moet je het vooral om die reden blijven gebruiken. Maar of ze hun duurzame belofte écht waar kunnen maken, is onzeker. Helaas is het vaak zo dat deze bedrijven dan kiezen voor alternatieven zoals kokosolie of sheaboter die een lagere opbrengst per hectare hebben en dus om die reden minder duurzaam zijn dan palmolie. Verder gaat er in de productie van andere oliën ook van alles mis (net als in de palmolie-industrie), dus het is lastig te achterhalen of een product zonder palmolie nou zoveel beter is.’
In het algemeen kun je zeggen dat alle landbouwproductie schadelijke bijeffecten heeft. Een recent onderzoek liet zien dat juist het veel geroemde kokosolie de meeste soorten bedreigt*. Uit ander onderzoek van onder andere het Wereld Natuur Fonds en The International Union for Conservation of Nature (IUCN) blijkt dat de hoeveelheid bestrijdingsmiddelen en andere chemische hulpstoffen weer heel hoog is bij zonnebloemolie en raapzaadolie. De uitdaging is dus om bij alle productie te bekijken wat de negatieve invloed is en die te voorkomen of te verminderen.
Duurzame palmolie
‘Stoppen met palmolie is weglopen van het probleem en zeker geen duurzame keuze’, stelt Marieke. De oplossing ligt volgens haar in het verduurzamen van de palmolie-industrie.’ Bedrijven, overheden en goede doelen werken er hard aan om de palmolie-industrie te verduurzamen. Zij hebben zich verenigd in een wereldwijde ronde tafel, the Roundtable on Sustainable Palm Oil (RSPO). Palmoliebedrijven die willen verduurzamen, kunnen hier lid van worden. Deze organisatie reikt ook keurmerken uit, deze zijn alleen voorbehouden aan de bedrijven die aan strikte regels voldoen. In combinatie met de campagnes van goede doelen (NGO’s) lijkt de druk effect te hebben. In Indonesië is ontbossing door palmolie de afgelopen jaren flink gedaald. Volgens hen is de situatie zelfs nu beter dan twintig jaar terug. Meer weten? Bekijk dan dit artikel over ontbossing in Indonesië.
Over the Roundtable of Sustainable Palm Oil
De RSPO vertegenwoordigt de grootste, onafhankelijke partij die staat voor duurzame productie van palmolie. RSPO-gecertificeerde palmolie beschermt het milieu en de lokale gemeenschappen die ervan afhankelijk zijn voor hun levensonderhoud, zodat palmolie een belangrijke rol kan blijven spelen in de voedselzekerheid. Samen met andere organisaties spelen organisaties zoals het Wereld Natuur Fonds (en Solidaridad) een actieve rol in het beïnvloeden en vormgeven van de RSPO-standaard om ervoor te zorgen dat deze meer garanties biedt voor mensen en de planeet. In november 2018 is de RSPO-standaard versterkt en het is nu een essentieel instrument dat bedrijven kan helpen om hun verplichtingen ten aanzien van palmolie die vrij is van ontbossing, uitbreiding van landbouwgrond, exploitatie en het gebruik van vuur te realiseren.
Bron: Wereld Natuur Fonds
Wat kun jij in Nederland het beste doen?
Ook jij kunt iets doen bij het boodschappen doen: Let op het RSPO-keurmerk is het advies van Solidaridad. In Nederland is 90% van de palmolie die in voedsel zit, gecertificeerd volgens de richtlijnen van RSPO. Marieke: ‘Als consument stem je met je portemonnee: hoe meer vraag naar betere palmolie, hoe meer de boeren, het bedrijfsleven en overheden werk zullen maken van verduurzaming. De volgende stap voor Nederlandse bedrijven is dat ze alleen nog palmolie afnemen van bedrijven die uitsluitend gecertificeerde palmolie verkopen.’
RSPO-keurmerk krijg ook kritiek
Hoewel partijen zoals Solidaridad, Milieu Centraal, Greenpeace en WNF ook achter het RSPO-keurmerk staan, zijn er ook tegenstanders. Zo is de klimaatorganisatie Milieu Defensie kritisch op het keurmerk. Hun standpunt is dat we palmolie helemaal niet nodig hebben. ‘We kunnen ook kiezen voor biologische landbouw in Europa’, zeggen zij. En ook zijn zij kritisch op het keurmerk. Marieke: ‘Solidaridad ziet juist dat het kopen van duurzame palmolie verbeteringen in de sector bewerkstelligt en is dus juist voor het blijven kopen van duurzame palmolie. Solidaridad is het eens dat de handhaving van de RSPO-regels soms lastig is. Binnen RSPO werkt Solidaridad daarom aan betere handhaving van de regels.’
Duurzame keuzes in de supermarkt
Mijn conclusie van het gesprek met Marieke is dat stoppen met palmolie geen duurzame en realistische keuze is. Een duurzame oplossing is het verduurzamen van de plantaardige olie-industrie als geheel, waar palmolie, gezien de grote afname, een groot onderdeel van is. Bedrijven, overheden en NGO’s moeten met strenge regelgeving verduurzaming eisen, maar er moet ook meer voorlichting komen over dit belangrijke onderwerp zodat je als gemiddelde consument ook een betere keuze kunt maken en keurmerken leert kennen en op waarde weet te schatten. Mijn afdronk van dit gesprek is: blijf kritisch, ook in de supermarkt. Zit er palmolie in een product, check of het RSPO-keurmerk op de verpakking staat. Dan weet je zeker dat het duurzaam is. Mocht je toch liever alternatieven gebruiken zoals bijvoorbeeld kokosolie, let dan op het fairtrade keurmerk en het biologische keurmerk. Kun je dit niet vinden, probeer dan in het schap op zoek te gaan naar een alternatief (merk) dat wel een keurmerk heeft.
Meer duurzame tips van thegreenlist.nl
- Bekijk ook: de uitkomsten van ons onderzoek naar de meest duurzame olie om mee te koken.
- Bekijk ook: is soja duurzaam of juist niet?
- Bekijk ook: hoe duurzaam is een banaan?
- Bekijk ook: de grote duurzame pindakaastest.
Bronnen: IUCN, cell.com. Photo credits: Tom Fisk (Pexels) (hoofdbeeld), Tristantan (Pixabay), Solidaridad.
