‘Plastic is slecht!, ‘Jammer van die plastic verpakkingen’, ‘Dat is niet zo duurzaam van je’. Plastic en mensen die plastic gebruiken kunnen regelmatig – zeker in de groene bubbel – rekenen op flink wat kritiek. Maar is het allemaal wel zo zwart-wit? Samen met Rob Versfeld, verpakkingsexpert bij Milieu Centraal, duik ik in de wereld van plastic. Wist jij dit al over het meest gehate verpakkingsmateriaal?
Plastic verpakkingen: het is dus niet zo zwart-wit
Als je boodschappen gaat doen en een beetje gaat letten op de verpakkingsmaterialen, dan slingeren de termen je om de oren. Al snel kom je erachter dat er verschillende soorten plastic bestaan: ‘biobased plastic’, ‘bioplastic’, ‘composteerbaar plastic’, ‘plastic dat recyclebaar is’ of ‘gerecycled plastic’ heb je ook. Wat is nou de beste en duurzaamste keuze? Of kun je beter voor een ander verpakkingsmateriaal kiezen zoals papier of glas? In dit artikel help ik je samen met Milieu Centraal op weg, zodat je voortaan in de supermarkt makkelijker een bewust(er) kunt kiezen. Spoiler: het is dus niet zo zwart-wit.
Hoe erg zijn die plastic verpakkingen?
Als je een product bekijkt en gaat ontleden waar de negatieve impact vandaan komt, dan is de productie van ons voedsel het meest belastend voor de planeet. Het vervoeren van ons voedsel kan ook een flink aandeel hebben, dat hangt er een beetje vanaf hoe het hierheen komt. Met het vliegtuig en gekoeld is het meest belastend, op een grote slowboot aanzienlijk minder erg. En die verpakkingen? Nou, dat valt dus ontzettend mee. Slechts 10% van de negatieve impact van het product komt door de verpakkingen. 90% komt dus van andere dingen.
De basis: plastic wordt gemaakt van aardolie
Waar wordt plastic van gemaakt? Laten we daar even mee beginnen, ook om die kritiek beter te begrijpen. Plastic is van oorsprong een synthetische stof, het resultaat van een chemisch proces waar meerdere natuurlijke materialen zoals aardolie in verwerkt zitten. Plastic heeft een slechte naam vanwege het zwerfafvalprobleem. Veel plastic komt in de natuur terecht en vergaat vrijwel niet. Het valt uit elkaar en dan blijven er microplastics over die via de dieren in de voedselketen komen. Microplastics zijn een groot milieuprobleem. Maar veel mensen zijn ook niet dol op plastic omdat het gemaakt wordt van aardolie, een fossiele brandstof waar we van af willen omdat het één van de oorzaken is van klimaatverandering. Dit verklaart de slechte naam en de kritiek. Maar er is ook een andere kant.
Plastic verpakkingen zijn niet zo ‘slecht’
Waar minder vaak over gesproken wordt, is dat plastic ook een aantal positieve eigenschappen heeft: het is superlicht, waardoor producten verpakt in plastic milieubewust vervoerd kunnen worden. Het is hard, sterk, kan tegen verschillende temperaturen, het komt in alle kleuren en vormen die je maar wilt en je kunt het goed recyclen. Kortom, het is niet eerlijk om plastic alleen maar als ‘slecht’ te bestempelen. En alternatieven, maar daar kom ik zo op, zijn niet per se duurzamer.
Verschillende soorten plastic
Plastic heeft dus goede en slechte eigenschappen, maar de ene plastic is de andere niet. Dat zien we ook steeds terug op die verschillende verpakkingen. Wat zijn nou de verschillen en kun je een betere plastic kiezen of zijn ze allemaal gelijk? En hoe zit het met andere verpakkingsmaterialen zoals glas en papier? Die lijken minder onder vuur te liggen, maar hoe terecht is dat? We nemen de verschillende soorten even met je door.
Biobased plastic: plastic gemaakt van planten
Inmiddels zijn we zoveel verder dat we plastic niet meer per se uit aardolie hoeven te halen. We kunnen bijvoorbeeld plastic maken uit hernieuwbare grondstoffen zoals maïs, graan en suikerriet. Dit noem je biobased plastic. Het voordeel van biobased plastic is dat de grondstoffen tijdens hun groei (als plant) CO2 opnemen en dat ze hernieuwbaar zijn, want een plant blijft groeien. Dat is met aardolie niet zo. Verder zijn biobased plastics evengoed recyclebaar als – virgin – plastics gemaakt van aardolie. Oké, dat is dus best wel goed nieuws zul je nu denken. Er is dus een beter alternatief. Dat is zeker zo, maar ook die biobased plastics, hoe mooi die naam ook klinkt, is niet alles.
Voor het telen van die maïs, graan en suikerriet is landbouwgrond nodig. Heel veel landbouwgrond. En landbouwgrond is schaars. Het is bijvoorbeeld lastig te achterhalen of er regenwoud is gekapt voor het maken van biobased plastic en hoe die teelt in zijn werk is gegaan. Misschien zijn er wel veel kunstmest of pesticiden gebruikt wat weer de biodiversiteit heeft geschaad. Er is voorlopig nog geen keurmerk dat kan zeggen: deze biobased plastic is duurzaam of biologisch geproduceerd. Dat maakt het lastig om te zeggen of biobased plastic milieuvriendelijker of juist – onvriendelijker – is dan plastic gemaakt van aardolie. Zelfs dat laatste zou dus ook nog kunnen.
Composteerbaar plastic: klinkt duurzaam, maar valt tegen
‘Composteerbaar plastic’ is ook een term die je vaak ziet. Klinkt best goed: plastic dat weer compost wordt in de natuur. Maar helaas, zo werkt dat dus niet, leert Rob van Milieu Centraal mij. Wat je hierover allereerst moet weten, is dat composteerbaar plastic bijna geen compost oplevert. Het wordt onder optimale omstandigheden (in een industriële composteerinstallatie met een temperatuur van 60°C) omgezet tot natuurlijke gassen, onder andere CO2 dus. Als zwerfafval blijft composteerbaar plastic gewoon in de natuur liggen, want de buitenlucht is geen composteerinstallatie van 60°C. Ook wordt composteerbaar plastic op dit moment nog niet gerecycled. Theoretisch kan het wel, maar het wordt nu nog niet zo gesorteerd. Dus composteerbaar plastic moet gewoon bij het restafval om te worden verbrand!
Zie je op een verpakking ‘composteerbaar’, ‘bioafbreekbaar’ of ‘biodegradeerbaar’ staan? Of zie je een keurmerk dat aangeeft dat het composteerbaar is? In al deze gevallen moet het plastic ‘gewoon’ bij het restafval. Niet bij het GFT-afval, ook niet op de composthoop en absoluut niet bij het PMD-afval (plastic, metaal en drankkarton). Bij het PMD-afval mag alleen plastic dat gerecycled kan worden en dat kan met composteerbaar plastic niet. Gooi je het daar wel in, dan vervuil je het afval en kan het minder goed gerecycled worden. Echt niet doen dus!
Door composteerbaar plastic bij het restafval te gooien en te laten verbranden, gebeurt er tenminste nog iets positiefs met dit stukje plastic: in Nederlandse afvalcentrales wekken we energie op van restafvalverbranding.
Tot slot, zegt composteerbaar plastic niets over de oorsprong van het materiaal. Er bestaat composteerbaar plastic van aardolie, maar ook van biobased materialen zoals maïs en graan. Wel zijn er keurmerken voor composteerbaar plastic. Zie je één van deze keurmerken? Gooi ook dan de verpakking bij het restafval.
Bioafbreekbaar plastic
Bioafbreekbaar ofwel biodegradeerbaar plastic is ook een vorm van composteerbaar plastic, maar het steekt net even iets anders in elkaar. Bij bioafbreekbaar ofwel biodegradeerbaar plastic kan de plastic verpakking in theorie door micro-organismen worden afgebroken, dus zonder industriële composteerinstallatie. Alleen moeten ook hier weer de omstandigheden zo perfect zijn dat dit in de praktijk vaak niet zo werkt. Vaak is de temperatuur te laag en kan het te droog zijn. Ook spelen de hoeveelheden zuurstof, schimmels, bacteriën, nutriënten en de dikte van het stuk plastic mee bij het composteren. Om die reden moet biodegradeerbaar en bioafbreekbaar plastic dus ook ‘gewoon’ bij het restafval, wat slimme marketeers ook zeggen over hun product.
Rob: ‘Je komt ook nog weleens de term ‘bioplastics’ tegen. Maar dat zegt eigenlijk niet zoveel. Deze term wordt zowel gebruikt voor biobased plastic als voor composteerbaar plastic. Wij zouden willen dat deze term niet meer wordt gebruikt, om verwarring te voorkomen.’
Er is één uitzondering: dit mag wel bij het GFT-afval
GFT-vuilniszakken met het Kiemplantlogo of OK Compostlogo mogen, als ze gevuld zijn met GFT-afval, als enige wel in de bio-bak.
Gerecycled plastic
Tot slot heb je nog gerecycled plastic. Dat is plastic gemaakt van oud plastic. Om deze verpakkingsmaterialen te maken is geen aardolie en geen landbouwgrond nodig. En het kan! Want plastic is heel goed te recyclen zonder dat het kwaliteit verliest. Dat maakt hoogwaardig gerecycled plastic een goed en duurzaam materiaal. Hoe herken je dit? Op de verpakking staat dan dat het is gemaakt van gerecycled plastic én dat het goed recyclebaar is. Dat zijn twee verschillende dingen! Rob: ‘Gerecyled’ moet je niet verwarren met de term ‘recyclebaar’. Als je alleen het woordje ‘recyclebaar’ op een verpakking ziet staan, dan weet je nooit of het daadwerkelijk gerecycled gaat worden als je het weggooit. Als er ‘gerecycled’ op staat weet je één ding zeker: het is al een keer gerecycled!’
Stappenplan bij het boodschappen doen
Oké, we hebben nu alle soorten plastics besproken. Volg je het nog? Als je deze week boodschappen gaat doen, dan is het knap lastig om al die verpakkingen één voor één te gaan checken. Je hebt vast nog meer dingen te doen. Is er een snelle check? Ja die is er!
- Wees niet te streng! Bedenk dat verpakkingen ook vaak nuttig zijn. Ze beschermen producten waardoor verspilling en bederving voorkomen wordt. Uiteindelijk is het de productie van onze voeding die het meest belastend is. Kiezen voor milieuvriendelijke producten, zoals vegetarische en veganistische producten, lokale en seizoensgebonden producten en geen eten verspillen, is veel belangrijker bij het maken van een duurzame keuze dan die verpakkingen.
- Wil je toch een beetje letten op het verpakkingsmateriaal, dan heeft Milieu Centraal een aantal tips: Probeer eenmalig glas en verpakkingen bestaande uit meerdere materialen (zoals bijvoorbeeld chipszakken) te vermijden. Productie en recycling van eenmalig glas kost veel energie. Verpakkingen met meerdere materialen kunnen alleen ‘gedowncycled’ worden, met verlies aan kwaliteit. Daarentegen zijn statiegeldglas en gerecycled plastic dat goed recyclebaar is dan weer wel duurzame keuzes. Gecertificeerd papier met keurmerk kan ook een goede keuze zijn als je het schoon en droog bewaart en gescheiden inzamelt, zodat het goed recyclebaar is. Papier is wel weer wat zwaarder dan plastic in transport. Verder kun je ook verpakkingsvrije producten kopen of producten zelf verpakken. Vraag stoffen groente- en fruitzakjes en broodzakken voor je verjaardag en ga je glazen conservepotten verzamelen.
- Probeer zwart plastic zoveel mogelijk te vermijden (dit kan niet gesorteerd worden).
- Ook heeft het kopen van grootverpakkingen een milieuvoordeel, moet je wel de hele inhoud gebruikten.
Wil je meer weten over afval en afval verminderen? Bekijk dan deze handige pagina van Milieu Centraal.
Meer duurzame tips van thegreenlist.nl
- Op plasticdieet: 10 tips om je plasticgebruik te verminderen.
- Palmolie: ook dit zit niet zo zwart-wit.
- Kobalt: het zit in elke batterij, maar wat weet jij ervan?
- Bekijk ook: wat doe een supermarkt zoals Plus om verpakkingen te minderen.
- Bekijk ook: keurmerken voor voeding: wij zochten het voor je uit!
Photo credits: Pixabay.
