Nu de dagen weer donkerder worden en de wintertijd ingaat, valt het steeds meer op dat het eigenlijk nooit echt donker is in Nederland. Althans niet in de stad, maar ook grote delen van het platteland worden dag en nacht verlicht door kunstmatig licht. Hoe zit dit precies? Hoe erg is deze lichtvervuiling? En is het schadelijk voor de natuur? Wij van thegreenlist.nl gingen op onderzoek uit.
Wat is lichtvervuiling precies?
Met lichtvervuiling wordt het overmatig verlichten van de omgeving in de nacht bedoeld. Denk aan licht van gebouwen, wegen of de scheepvaart. Als je vanuit een ruimteschip de aarde bekijkt, zie je overal lichtgevende puntjes. Dat zijn plekken waar kunstlicht wordt gebruikt om de omgeving te verlichten. Wetenschappers hebben een mooie, interactieve kaart gemaakt van de hele aarde waarop je kunt zien welke plekken het meeste last hebben van lichtvervuiling. En zoals al snel duidelijk wordt: Nederland is niet te missen, het is één van de meest verlichte landen ter wereld. En dat is nog niet het ergste: de lichtvervuiling neemt nog steeds toe!
Waar komt de lichtvervuiling precies vandaan?
In Nederland zijn een aantal grote veroorzakers van lichtvervuiling aan te wijzen. Denk bijvoorbeeld eens aan de glastuinbouw: de kassen waarin groenten, fruit, planten en bloemen worden verbouwd. In en rondom deze kassen brandt dag en nacht licht. Of wat dacht je van straatlantarens langs openbare wegen, snelwegen en bij stations. Een ander voorbeeld zijn reclamezuilen waarop dag en nacht producten worden aangeprezen. Ook monumenten, bruggen, kerken of andere gebouwen worden vaak ’s nachts verlicht. Prachtig om te zien, maar dus ook een bron van lichtvervuiling en daardoor schadelijk. Tot slot kun je ook denken aan bedrijventerreinen, parkeergarages, sportvelden of industrieterreinen, waar kunstlicht wordt gebruikt om het gebied te beveiligen.
Een deel van het kunstmatige licht in Nederland brandt dus voor de veiligheid, maar een groot deel ook voor de sier. En de vraag is of het voor de veiligheid wel nodig is dat een heel voetbalveld voortdurend wordt verlicht.
Uitgeputte trekvogels en verwarde insecten
Het meest herkenbare effect van lichtvervuiling is dat we ’s nachts in (grote) steden nauwelijks of geen sterren meer kunnen zien. Dat is natuurlijk ontzettend jammer, want de sterrenhemel is prachtig. Daarnaast heeft lichtvervuiling nog een boel andere negatieve effecten. Zo worden dieren aangetrokken door dit kunstmatige licht, maar weten ze vervolgens niet meer waar ze zijn en waar ze naartoe moeten. Denk aan trekvogels die rondjes rondom olieplatforms blijven vliegen. Na verloop van tijd zijn ze uitgeput en lukt het ze niet meer om hun bestemming te bereiken. Insecten die zich verzamelen rondom kunstmatig licht, bijvoorbeeld bij straatlantarens of gebouwen, vormen op deze manier een makkelijke prooi voor spinnen. En ook de nachtvlinder, een dier dat wordt aangetrokken door licht, verdwijnt zo langzaam uit Nederland.
Dieren, insecten en mensen komen minder tot rust
Al dat kunstmatige licht heeft ook negatieve gevolgen voor ons bioritme. Doordat je lichaam minder van het slaaphormoon melatonine aanmaakt, is het moeilijker om in slaap te komen. En dat is niet gek: probeer maar eens goed te slapen als het licht in je slaapkamer voortdurend aanstaat. Er zijn natuurlijk mensen die dat kunnen, maar de meesten van ons worden daar niet blij van. Hetzelfde geldt voor bloemen, dieren, insecten en planten. Ook zij komen niet tot rust. Dat zorgt ervoor dat ze afwijkend gedrag gaan vertonen: planten groeien niet meer (voldoende), dieren gaan niet of minder op jacht, en komen te vroeg uit hun winterslaap. En dat zorgt er weer voor dat ze zich minder voortplanten of vroegtijdig sterven. Kortom: lichtvervuiling heeft grote gevolgen voor de biodiversiteit.
Op dit moment is nog niet veel bekend over de lange termijn effecten van lichtvervuiling, maar het zal je niets verbazen dat deze waarschijnlijk niet positief zijn. Er wordt door tal van wetenschappers van over de hele wereld volop onderzoek naar gedaan, bijvoorbeeld door uit te zoeken of bepaalde kleuren licht, zoals rood of groen, minder schadelijk zouden zijn. Wellicht zou dat een oplossing kunnen bieden voor essentiële (straat)verlichting.
Wat kun je zelf doen tegen lichtvervuiling?
Je kunt zelf ook kleine acties ondernemen tegen lichtvervuiling, zodat je op jouw manier een steentje bijdraagt.
- Blijft bij jouw werk of sportclub het licht altijd aanstaan na sluitingstijd? Meld dit dan bij degene die hier verantwoordelijk voor is, zodat het licht gedimd kan worden of misschien zelfs kan worden uitgezet.
- Hetzelfde geldt voor industrieterreinen, felle lantaarnpalen of ander storend kunstmatig licht. Maak hier foto’s van, schrijf de locatie op en meld het bij je gemeente. Wie weet kunnen zij er wel iets aan doen!
- En natuurlijk kun je ook in je eigen huis opletten. Laat bijvoorbeeld ’s avonds en ’s nachts geen grote lampen branden in je tuin, doe in kamers waar je niet bent het licht uit, of probeer eens een avondje bij een kaarsje een boek te lezen. Onze tips voor duurzame kaarsen vind je hier.
- Daarnaast kun je werken met bewegings- of warmtesensoren. Zodat de lamp in de tuin aanspringt als je s ’nachts thuiskomt en de schuurdeur zoekt, maar daarna weer uitgaat als je binnen bent en je tuin weer donker wordt. Dit kost ook nog eens minder stroom en dat is weer fijn voor je portemonnee!
Wil je meer weten over lichtvervuiling? Dan raden we je aan om de aflevering ‘Verlicht Nederland’ van Ruimteschip Aarde te bekijken, een programma van KRO-NCRV. Je kunt na afloop ook via hun postcodetool uitzoeken hoe erg de lichtvervuiling bij jou in de buurt is. En natuurlijk meteen actie ondernemen: waar ga jij als eerste mee aan de slag?
Meer duurzame tips van thegreenlist.nl
- Tuin winterklaar maken? Zo help je de dieren de winter door.
- Vogels in de tuin: zo help je ze de winter door!
- Is jouw straat al fietsvriendelijk? Doe de test!
Bronnen: RIVM, Licht op Natuur/Licht op landschap project, RTL: Over 20 jaar mogelijk geen sterren meer te zien door toename lichtvervuiling, De Volkskrant: Mag het wat donkerder? Lichtvervuiling schaadt dier én mens. Photo credits: hoofdbeeld: Sonny Vermeer (Pexels), luchtfoto Italie: Pixabay (Pexels), snelweg: Jack B (Unsplash), lamp met insecten: евгения егорова (Pexels), stad aan het water: Sonny Vermeer (Pexels).
