Pannen met bepaalde een anti-aanbaklaag zijn schadelijk voor het milieu en mogelijk ook niet al te best voor je gezondheid. Na het zien van een aflevering van Keuringsdienst van Waarde over pannen en het zien van de film Dark Waters was de maat vol: ik besloot al onze oude pannen met versleten anti-aanbaklaag te vervangen voor nieuwe milieuvriendelijke PFAS-vrije pannen. Hoe is het keuzeproces verlopen?
Milieuvriendelijke pannen: waar begin je?
Het slechte gevoel over mijn oude pannen – met versleten anti-aanbaklaag – begon na het zien van het tv-programma Keuringsdienst van Waarde en de film Dark Waters die ik kort daarop keek. Ik schrok me dood toen ik de conclusies van de programmamakers hoorde en de film Dark Waters had ook geen fraaie afloop. Ik keek naar mijn pannen, die zagen er niet best en vooral heel oud uit. Ik besloot resoluut om de hele verzameling oude pannen de deur uit te doen. Natuurlijk had ik daar een dubbel gevoel bij, want het was een flinke collectie pannen die ik dagelijks nog ‘prima’ gebruikte. Was het niet een beetje zonde om die pannen allemaal weg te doen? En was het ook niet een beetje laat? Die anti-aanbaklaag die er ooit op zat, wat al tijden verdwenen….
In dit artikel neem je mee in mijn pannenzoektocht. Ik vertel je wat ik te weten ben gekomen en welke keuzes ik uiteindelijk heb gemaakt, pannentips dus. Ik begin bij het begin, bij de anti-aanbaklaag die is gemaakt van PFAS. Je hebt er vast weleens van gehoord. En wat je hoorde was vast niet zo goed.
Wat is er mis met PFAS?
PFAS is een verzamelnaam voor een aantal chemische stoffen met unieke eigenschappen: het kan water-, vuil-, stof- of vet weren. PFAS komt in allerlei producten voor: van vloerkleden tot regenjassen en van pizzadozen tot teflonpannen, pannen met een anti-aanbaklaag dus. De eerder genoemde tv-programma’s zijn de aanleiding geweest dat ik mij ben gaan verdiepen in de mogelijk schadelijke effecten van PFAS. Ik schrok enorm. Ik kook namelijk al sinds mijn studententijd – en ik ben al heel lang geen student meer – met dezelfde oude teflonpannen. Stuk voor stuk pannen met een versleten anti-aanbaklaag. Waar is die laag gebleven? Ik vrees voor het ergste… Dat kan nooit goed zijn. En het idee dat mijn zoontje ook uit deze pannen eet, zorgde ook voor een enorm schuldgevoel. Hoe erg is het allemaal? Ik zocht het uit.
Dit zegt de overheid over PFAS
‘Van PFAS is bekend dat ze schadelijke effecten kunnen hebben op de gezondheid van mensen. De stoffen kunnen bijvoorbeeld effect hebben op het immuunsysteem, op de voortplanting en ontwikkeling van het ongeboren kind. Ook kunnen PFAS een effect hebben op cholesterol in het bloed, effecten op de lever geven en nier- en testiskanker veroorzaken. De stoffen kunnen verder schadelijk zijn voor de natuur. Ze kunnen problemen opleveren voor dieren in de top van de voedselketen, zoals vogels en zoogdieren.’
Het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu
Je kunt niet om PFAS heen
Wat ik ook ontdekte: PFAS zit werkelijk overal (in). Het zit niet alleen in eindproducten, ook in de industrie wordt het gebruikt. En dat is dus eigenlijk nog slechter nieuws. Jacob de Boer, Hoogleraar Milieuchemie, heeft onderzocht dat PFAS bij alle mensen in het bloed zit. ‘Iedereen in Europa heeft PFAS, dankzij DuPont, in zijn bloed.’ Het zit hoe dan ook dus in ons lichaam en dat van onze kinderen. Een eng idee, maar het schuldgevoel ebt wel een beetje weg dat het niet (alleen) aan mijn studentikoze pannen ligt. Deze hoogleraar noemt het lozen van PFAS door bedrijven zoals Chemours (voorheen Dupont) als grootste oorzaak van de verspreiding. ‘Je zou in contact kunnen komen met PFAS via het drinkwater, verpakkingsmiddelen van voeding en wanneer je in direct contact komt met de stof, zoals via de lucht rondom Chemours in Dordrecht of bij graafwerkzaamheden in vervuilde grond.’
PFAS kan niet zomaar worden afgebroken en blijft dus eindeloos rondzwerven over onze planeet. In 2023 zal Europa beslissen of PFAS definitief verboden wordt, maar daarmee schijnt het probleem niet opgelost te zijn, omdat deeltjes uit Amerika en China alsnog onze kant op zullen komen, aldus de onderzoekers. Van PFAS zijn we voorlopig nog niet af. Maar ondertussen kunnen we onze pannen wel duurzamer kiezen.
PFAS in pannen
Het wordt mij duidelijk dat de manier van blootstelling aan PFAS dus bepaalt hoe schadelijk het is voor het milieu en de gezondheid. Een chemiedump van een groot bedrijf is veel erger dan eten uit een versleten pannetje. Het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn & Sport (VWS) stelt dat een teflonpan bij normaal gebruik geen risico levert op de gezondheid. Maar wat is normaal gebruik? Ik gok niet mijn versleten pannen. Hierover zeggen ze: ‘Wel kan bij verhitting boven 250°C de Teflon uiteenvallen, waarbij schadelijke gassen kunnen ontstaan. Bij oude pannen kan de laag gaan bladderen. Deeltjes die van de teflonlaag loskomen kunnen in het voedsel belanden. Dit is ongewenst, maar niet schadelijk. De stof kan niet door het lichaam worden opgenomen of verteerd en het verlaat het lichaam in onveranderde vorm.’ Laten we ons daar maar aan vasthouden. Ik hoop zo intens dat ze gelijk hebben .
Teflonpannen van voor 2015
Ik leg hierboven bewust iets meer uit over PFAS om te verduidelijken dat een oude pan met een kapotte anti-aanbaklaag niet de enige PFAS is waar je jezelf aan blootstelt. Daar kun je moedeloos van raken, omdat je pannen slechts een topje van de ijsberg zijn. En toch wilde ik ze wel vervangen. Mijn oude pannen komen nog uit mijn studententijd, dus deze zijn zeker gekocht voor het jaar 2015. Dat is een belangrijk jaar geweest, want sindsdien mogen er geen teflonpannen (ook wel PTFE pannen genoemd) meer worden verkocht met daarin de schadelijke hulpstof PFOA. Deze stof wordt officieel in verband gebracht met verschillende kankers. Sinds 2015 zijn er alleen nog teflonpannen/PTFE pannen te koop met andere hulpstoffen (met de naam GenX). Goed nieuws? Neh, ook niet helemaal helaas.
Teflonpannen van na 2015
Teflonpannen/PTFE pannen van na 2015 worden officieel nog als veilig bestempeld en zijn ook nog gewoon te koop. Alleen ook over deze pannen circuleren zorgwekkende berichten. De site van de Consumentenbond bericht over huisvogels die dood neervallen van teflondampen en over mensen met gevoelige luchtwegen die klachten ondervinden. Er zijn inderdaad aanwijzingen dat dieren en mensen die er gevoelig voor zijn, klachten kunnen krijgen, vaak tijdelijke kortademigheid. Om deze reden is ook het advies om een teflonpan niet te heet te laten worden en al helemaal niet als er niets inzit. Ook dit klinkt niet heel erg gezond. Dus ook teflonpannen van na 2015 zou ik door dit soort berichten lekker de deur uitdoen.
Wat is de beste keuze in PFAS-vrije pannen?
Misschien wil je nu – net als ik – je pannenset vervangen. Maar waar begin je? Want een nieuwe pannenset is een aardige uitgave. Ik heb me daarom laten adviseren in een kookwinkel. Het kom er eigenlijk op neer dat je grofweg vijf keuzes hebt:
- Pannen met een keramische anti-aanbaklaag
- Roestvrijstalen pannen (RVS)
- Pannen van plaatstaal
- Gietijzeren pannen
- Emaille pannen
Mijn milieuvriendelijke pannen zonder PFAS
Duur, maar top: de gietijzeren pan
In Hilversum bezocht ik Kookwinkel Oldenhof omdat ik voor mijn verjaardag van mijn vader een milieuvriendelijke pan mocht uitkiezen. De verkoper adviseerde om te gaan voor een gietijzeren braadpan van Le Creuset, de Rolls-Royce onder de pannen. Deze pan gaat voor een leven mee en dit is bovendien de enige pan die niet krom trekt als je ooit besluit over te stappen van gas naar inductie. Maar deze pan heeft een flink prijskaartje: ruim 200 euro. Omdat dit de duurzaamste koop is, heb ik deze pan uitgekozen voor mijn verjaardag (en zelf wat bijgelegd om mijn vader te sparen). Bekijk meer over Le Creuset.
Goed betaalbaar: pannen met keramische anti-aanbaklaag
Alle pannen vervangen voor gietijzeren van Le Creuset vond ik een beetje te veel van het goede. Dus ging ik op zoek naar een betaalbare pan. Ik ben uitgekomen bij pannen met een keramische anti-aanbaklaag van GreenPan. Ik heb lang getwijfeld omdat ik online wisselende verhalen tegenkwam over deze pan, maar experts verzekerden mij dat de negatieve verhalen veelal voortkomen uit ervaringen met de eerste generatie pannen. Inmiddels is de pan helemaal doorontwikkeld en zoveel verbeterd, wat de wisselende reacties kan verklaren (het is een beetje alsof je de eerste iPhone vergelijkt met de nieuwste). En ik vermoed ook dat dit het moet zijn geweest, want wij zijn superenthousiast over deze pannenset. Het koekt niet aan, maakt makkelijk schoon en de prijs is ook aantrekkelijk. Onze mooie turquoise Mayflower pannenset bestaat uit vier pannen (en nog wat accessoires zoals spatels) kost 129,99 euro. Deze pannen zijn geschikt voor alle warmtebronnen.
Ik heb GreenPan benaderd voor een reviewset nadat ik had besloten dat ik voor keramisch wilde gaan. Dit artikel schrijf ik niet in opdracht van hen en is ook niet onderdeel van een samenwerking. Bekijk meer over GreenPan.
Roestvrijstalen wok Macao van WMF
Van Sinterklaas heeft mijn man een grote RVS wok Macao gekregen van het degelijke merk WMF. Deze reusachtige pan stond al lang op zijn verlanglijstje. Dit is een volledig roestvrijstalen pan en is geschikt voor alle warmtebronnen en – net als de andere pannen uit onze nieuwe collectie – ook vaatwasmachinebestendig. De pan wordt geleverd inclusief inzetje en afdruiprekje. David maakt hier de lekkerste vegetarische en vegan Aziatische maaltijden mee. De pan is niet goedkoop (circa 107 euro).
Gietijzeren braadpan van Royal Kempen en Begeer
Via Albert Heijn hebben mijn schoonouders gespaard voor een gietijzeren braadpan van het topmerk Royal Kempen en Begeer. Deze konden zij met flinke korting voor ons kopen en is perfect voor braad-, stoof- en suddergerechten. Deze pan is geschikt voor alle warmtebronnen. Bekijk meer over Royal Kempen en Begeer.
Onze nieuwe pannen: braadpan van Le Creuset, GreenPan met keramische anti-aanbaklaag, RVS wok van WMF.
PFAS-vrije pannen onderhouden
Tot slot, heb ik nog een aantal basistips voor het onderhouden van de pan. Ook niet geheel onbelangrijk!
- De gietijzeren pan moet je voor het eerste gebruik kort inbranden.
- Hoewel de GreenPan gewoon in de vaatwasser mag, zijn wij extra voorzichtig geworden. We wassen de pannen altijd met de hand af: met een klein sopje en een zacht borsteltje veeg je de keramische pan zo schoon. Let op: een gietijzeren pan mag nooit in de vaatwasser.
- We gebruiken altijd houten en GreenPan spatels in de pan, vermijd ten alle tijden scherpe voorwerpen zoals messen. DIe spatels krijg je erbij als je een set aanschaft.
- De pannen bewaren we overzichtelijk in een lade, wij stapelen niet! Hiervoor heeft David een speciaal pegboard in elkaar getimmerd. Bekijk hier hoe hij dat heeft gedaan.
- De oude pannen hebben we weggegooid bij het restafval, zoals Milieu Centraal voorschrijft.
Meer handige groene tips van thegreenlist.nl
- PFAS zit helaas niet alleen in pannen, maar ook in andere producten. In dit artikel lees je waar je op kunt letten als je PFAS-vrij wilt leven. (Spoiler: niet helemaal mogelijk.)
- Wat stop je in de pan? Wat is de meest duurzame olie om in te bakken en braden?
- Zijn die groene sapkuurtjes echt zo gezond? Lees hier meer over de zin en onzin van detoxen.
- Energie besparen tijdens het koken? Lees dan zeker dit artikel over passief koken.
Photo credits: Sebastian Coman Photography (Pexels) (hoofdbeeld), thegreenlist.nl.
